Kon Tum: "Vàng tặc" ngang nhiên hoành hành

(TN&MT) - Hàng chục hecta đất ruộng rẫy bị cày xới nham nhở mất hết khả năng sản xuất, các con suối bị băm vằm, môi trường sinh thái bị ô nhiễm nặng nề… là hậu quả để lại do hoạt động khai thác vàng sa khoáng trái phép đang diễn ra rầm rộ nhiều năm nay trên địa bàn xã Đăk Long, huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum. “Vàng tặc” hung hăng, manh động, sẵn sàng chống đối, uy hiếp khiến nhiều người dân bức xúc còn chính quyền địa phương thì dường như bất lực.

Tại một điểm khai thác vàng

Đổ xô đi làm vàng

Đăk Long là xã biên giới thuộc huyện Đăk Glei (Kon Tum), cuộc sống vốn nghèo khó, dân cư thưa thớt, người dân nơi đây quanh năm chỉ biết có ruộng rẫy. Năm 2008, phong trào làm vàng bắt đầu xuất hiện do một số người địa phương khởi xướng. Sau hai năm, việc khai thác vàng được biết rộng rãi và ngày càng lan rộng, trở thành cơn sốt. Từ đó đến nay, cơn sốt ấy chưa bao giờ hạ nhiệt mà dường như ngày càng nóng hơn. Nhiều người dân đã bỏ ruộng, bỏ rẫy, đổ xô đi đào, đãi vàng sa khoáng, ôm theo giấc mộng đổi đời.

Chỉ riêng xã Đăk Long đã có đến hàng chục điểm khai thác vàng trái phép nhưng vẫn hoạt động ngang nhiên ngay trên những con suối nằm ven đường giao thông. Vào đến thôn Đăk Ôn, xã Đăk Long, chúng tôi đã bắt gặp ngay cảnh một nhóm phu vàng đang hì hục dí vòi hút xuống đáy hố đất sâu đến hơn 3m để bơm hút đất đá, nước đổ lên giàn lọc. Đất đá sau khi được sàn tuyển bị vứt tung tóe xuống lòng suối Đăk Ploc hay vào các ruộng lúa ngay bên cạnh. Cách đó chừng 200m, hai điểm khai thác vàng khác cũng đang hoạt động rất sôi nổi. Tiếng động cơ máy hút gầm rú, vang vọng cả một vùng.

Càng vào sâu trong xã lại càng xuất hiện thêm nhiều điểm khai thác vàng trái phép, tất cả đều hoạt động với công nghệ làm vàng hút xịt thủ công. Tiếp cận điểm khai thác vàng của ông Ph. (thôn Đăk Ác, xã Đắk Long) vào buổi trưa, chúng tôi thấy một giàn máy hút đang đua nhau gạn những lớp đất đá dưới hố đất sâu đưa lên giàn tuyển. Dưới hố, 1 tốp phu vàng là người địa phương tuổi từ 18 đến 30 vô tư cày xới, khoét sâu xuống lòng đất mà không cần quan tâm đến sự có mặt của người lạ. Hỏi chuyện một phu vàng rằng khai thác có xin phép chưa thì người này thẳng thắn: “Đất của họ nên họ làm chứ không xin ai cả”.

Được biết, tại khu vực xã Đăk Long chỉ có duy nhất Công ty Cổ phần thép Đông Á đã được cấp phép khai thác vàng. Ông Nguyễn Văn Cường - Phụ trách kỹ thuật công ty phàn nàn: “Họ khai thác rất ngang nhiên, chẳng nể nang gì chúng tôi cả. Hiện có 30 – 40% diện tích được cấp phép của chúng tôi bị người dân vô tư khai thác. Dù công ty đã chủ động thỏa thuận mua lại máy móc để họ bàn giao diện tích đang làm nhưng người dân không hợp tác, chúng tôi cũng đành chịu”.

Phá lúa để làm vàng tại thôn Đăk Ôn

Hậu quả nhãn tiền

Không biết đã có ai đổi đời nhờ vàng hay chưa, nhưng hệ lụy từ việc khai thác vàng sa khoáng tại xã Đăk Long đã nhãn tiền trước mắt. Đó là những mảnh ruộng tan hoang, lồi lõm bởi những hố sâu vì bị đục khoét, đất đai nứt nẻ do các hố vàng gạn hết mạch nước ngầm, nhìn đâu cũng thấy những bãi đất đất đá trắng xóa vừa bị vàng tặc cày xới nham nhở, các con suối bị chặn dòng, nước trở nên đục ngàu, môi trường sinh thái bị biến đổi…

Chỉ tay vào bãi đất trống gồ gề nằm trước nhà, già A Đan (thôn Đắk Ôn, xã Đăk Long) nói như khóc: “Đất hoang đó trước được người trong buôn trồng lúa nước. Cũng nhờ nó mà nhiều nhà ăn nên làm ra, lúa chất đầy kho. Đến khi cơn sốt vàng bùng phát, người trong làng rủ nhau phá ruộng làm vàng. Những lúc họp, già đã khuyên người dân từ bỏ việc khai thác, nhưng họ không nghe”.

Theo thống kê, chỉ tính thôn Đăk Ác và Đăk Ôn thì đã có 11 ha lúa và cà phê bị lật tung để khai thác vàng trái phép. Người dân khai thác cũng không hoàn thổ, để lại từng thửa đất bị đào bới gồ gề, nhiều nơi bỏ hoang vì đã mất khả năng sản xuất. Việc thay đổi dòng chảy của các con suối khiến nhiều khu ruộng ở phía sau bị đói nước dẫn đến giảm năng suất hoặc mất trắng. Một số vùng núi bị sạt lở nghiêm trọng cũng vì nạn khai thác vàng.

Nước sông đục ngàu, môi trường ô nhiễm vì khai thác vàng

Chính quyền chưa quyết liệt

Ông A Hiêng, Xã đội trưởng, kiêm Ủy viên Ban thường vụ Đảng ủy xã Đắk Long thừa nhận: Vào lúc cao điểm có khoảng 15 tổ hoạt động khai thác, mỗi tổ có từ 6 đến 10 người. Địa điểm khai thác diễn ra ở các con suối Đăk Ploc, Đăk Tu, Đăk Long (xã Đăk Long). Chính quyền xã bất lực trong việc ngăn chặn nạn khai thác vàng trái phép trên địa bàn. Theo ông A Hiêng, người khai thác vàng chủ yếu là người dân địa phương. Đặc biệt trong đó có cả người thân của các cán bộ xã và thôn.

“Chúng tôi đã mời những cán bộ trên lên xã phê bình nhắc nhở. Thế nhưng những người này vòng vo, phân bua rằng, người thân họ làm chứ không phải họ. Còn việc người dân làm vàng, chúng tôi đã nhiều lần tuyên truyền, họ cũng đã viết cam kết nhưng rốt cuộc vẫn tái phạm. Bây giờ họ cố ý làm liều. Họ không chấp hành thì mình cũng chịu thôi”, ông A Hiêng cho biết.

Ông A Phương - Phó Chủ tịch UBND huyện Đăk Glei cũng tỏ ra bất lực trước nạn khai thác vàng trái phép trên địa bàn. Bởi dù đoàn liên ngành của huyện đã nhiều lần truy quét nhưng lần nào cũng bị vàng tặc bao vây, tấn công, đe dọa, thậm chí là bắt người dẫn đến thất bại, trong khi biện pháp xử lý chưa mạnh nên chưa đủ sức răn đe. “Họ dùng dao truy đuổi, đập vỡ kính xe. Khi chúng tôi tịch thu phương tiện khai thác thì bị chửi bới, ngăn chặn, họ lao đến giật lại máy móc và dọa giết chúng tôi. Và sau tất cả những vụ chống đối trên, người vi phạm chỉ bị kiểm điểm”, ông A Phương kể lại.

Đất đai bị “vàng tặc” cày xới nham nhở

Bài & ảnh: Quế Mai