Hành động thực chất

Điểm lại thực tiễn không khó trả lời. Bởi lẽ, ngay trong lĩnh vực môi trường, hàng loạt các vụ việc vi phạm pháp luật về môi trường thời gian qua dù được giới truyền thông lên tiếng, nhưng rồi lại “lắng xuống”.

Tình trạng ô nhiễm môi trường đang khiến hàng loạt các bệnh về đường hô hấp gia tăng đối với người dân. Các bản tin mà giới truyền thông phát đi vào những ngày nắng nóng đều cho thấy, số ca mắc các bệnh này ở trẻ nhỏ và người già tăng vọt.

Khi tình trạng ô nhiễm đã rõ như vậy nhưng những bài học đắt giá của nhiều nước đã và đang phát triển dường như ít tác động tới hoàn cảnh của Việt Nam và dường như nền kinh tế của Việt Nam vẫn vận động mà ít bị ảnh hưởng của Luật. Cho tới nay, chưa có bất cứ tội danh nào trong việc hủy hoại môi trường sống và sức khỏe con người được đưa ra xét xử?

Ảnh minh họa

Những công trình nghìn tỷ chậm tiến độ, những cánh rừng tiếp tục bị tàn phá, những dòng sông trơ đáy giữa mùa mưa… vẫn cứ hiển hiện, là thông tin liên tiếp gây “sốc” với nhiều người dân. Dư luận đang đặt câu hỏi về trách nhiệm trước một môi trường sống bị hủy hoại, trước an toàn của người dân bị đe dọa trong mỗi bữa ăn hàng ngày, trên mỗi cung đường khi tham gia giao thông…

Thực ra, những vấn đề kể trên vốn đã dai dẳng trong đời sống từ khá lâu. Đã có thật nhiều bài học, nhiều sự trả giá cho lòng tham và thiếu trách nhiệm đối với những người được giao trọng trách trong từng lĩnh vực. Vậy nhưng, mọi việc không mấy xoay chuyển tích cực. Bao nhiêu tầng nấc thẩm tra, thẩm định, kiểm tra, kiểm soát đâu rồi mà vẫn để xảy ra những vụ việc đau lòng: người chết, tài sản của quốc gia bị xuống cấp, hủy hoại.

Nhìn lại rất nhiều vụ việc sẽ thấy, dường như sự tuân thủ pháp luật về môi trường trong cộng đồng vẫn chưa đạt được như mong muốn. Nói một cách trực tiếp, chúng ta chưa đến được một xã hội biết thượng tôn pháp luật và chưa có sự bảo đảm minh bạch trong việc thực hiện pháp luật một cách nghiêm chỉnh.

Chúng ta đã nói, đã phát hiện rất nhiều vụ việc phá rừng, khai thác tài nguyên trái phép, xả thải gây ô nhiễm môi trường… Thế nhưng, cái đích cuối cùng là giữ cho môi trường ngày một trong lành, để dành tài nguyên cho đời sau… vẫn đang phần nào bị bỏ ngỏ.

Một câu hỏi đặt ra là, phải chăng tính thượng tôn pháp luật đã và đang vấp phải một lực cản “vô hình” nào đó?

Chẳng có một nước nào trở nên giàu có trong điều kiện xã hội thường xuyên rối ren, hỗn loạn và mất an toàn.

Thực ra, con người ta luôn mong muốn có được nhiều nhất những gì tốt nhất cho mình và luôn có thiên hướng hành động nhằm đạt mục tiêu đó. Trong điều kiện phải coi luật pháp là giới hạn đối với sự tự do trong việc tìm kiếm lợi ích, người ta tự nhiên có ý nghĩ tìm cách làm cho luật được đặt ra theo hướng có lợi cho mình.

Nhưng, nếu luật pháp mà ưu tiên bảo vệ lợi ích của một vài nhóm thiểu số, trái ngược với nguyện vọng của số đông, thì chắc chắn sẽ không được số đông tuân thủ với ý thức tự nguyện. Thái độ không tự giác phục tùng luật pháp của người dân thường còn có điều kiện thuận lợi để phát triển ở ngoài xã hội, nếu hiện tượng áp dụng pháp luật không nghiêm chỉnh, có dấu hiệu tràn lan trong các cơ quan công quyền; đến lúc nào đó, thậm chí nó có thể tự “nâng cấp” thành thái độ quay lưng.

Và một khi luật pháp bị gạt sang một bên, thì một cách tự nhiên, bản năng ứng xử sơ cấp sẽ trỗi dậy để điều khiển hành vi của con người. Kiểu như, một người (một doanh nghiệp) xả rác (xả thải) bừa bãi mà chẳng bị sao, thì những người bên cạnh sẽ theo đó mà làm, chẳng việc gì phải giữ gìn. Một cánh rừng bị chặt hạ, chẳng cấp chính quyền nào chịu trách nhiệm, khi đó, những cánh rừng tiếp theo sẽ khó có cơ hội tồn tại…

Những kiểu ứng xử như thế, hiển nhiên sẽ làm cho xã hội, thay vì tiến lên, lại đi thụt lùi.