Giải pháp quản lý bền vững lưu vực sông, vùng bờ Đà Nẵng – Quảng Nam

Quang cảnh buổi đối thoại

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Chu Phạm Ngọc Hiển; đại diện các Bộ, Ban, ngành Trung ương, các trường Đại học, Viện nghiên cứu; lãnh đạo UBND và các sở, ban, ngành tỉnh Quảng Nam và TP. Đà Nẵng; đại diện các tổ chức Quốc tế… tham dự buổi Đối thoại.

Mục tiêu đối thoại nhằm hiểu được thực trạng phát triển và quản lý tài nguyên nước trong lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn trong mối quan hệ với vùng bờ biển Đà Nẵng - Quảng Nam và các rào cản đối với phát triển bền vững lưu vực sông và vùng bờ biển từ đó tăng cường được cơ chế điều phối liên vùng và phối hợp liên ngành trong quản lý tổng hợp dựa trên cách tiếp cận “từ đầu nguồn xuống biển” (R-R).

Tiếp cận “từ đầu nguồn xuống biển”.

Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Chu Phạm Ngọc Hiển cho biết, trước thực trạng khu vực ven bờ thuộc vùng biển của nhiều địa phương cũng như lưu vực các sông trong cả nước đang ngày càng ô nhiễm, sạt lở, các ngành chức năng từ Trung ương đến chính quyền các địa phương đã tập trung nhiều nguồn lực và đưa ra nhiều giải pháp nhằm ngăn chặn, hạn chế các tác hại này gây ra, song mức độ ô nhiễm, tình trạng sạt lở, suy thoái hệ sinh thái vùng bờ…. vẫn tiếp tục gia tăng, chưa ngăn chặn được. 

Riêng với TP. Hội An (nơi đăng cai Đối thoại này), những năm gần đây tình trạng sạt lở ven bờ biển Cửa Đại đang đến mức báo động, trong khi đó, lưu vực sông Vu Gia- Thu Bồn với nguồn cung cấp cát từ Thượng nguồn về đang bị thay đổi dòng chảy và thiếu hụt lượng bùn cát lớn không đủ cung cấp cho khu vực biển Cửa Đại nên mức độ sạt lở bờ biển càng trầm trọng hơn nhưng địa phương vẫn chưa có giải pháp khắc phục. 

Sạt lở nghiêm trọng bở biển Hội An những năm gần đây ảnh hưởng rất lớn đến phát triển KT-XH địa phương

Vấn đề đặt ra là làm sao để giải quyết xử lý ô nhiễm các lưu vực sông, ven bờ bởi theo đánh giá của các nhà khoa học các nhà khoa học, tổ chức quốc tế thì 80% ô nhiễm vùng bờ bắt nguồn từ vùng sông biệt đặc là ô nhiễm chất thải rắn từ trong lục địa, sông suối bờ đổ ra biển, đó là thách thức đặt ra cho các địa phương ven biển. Đối với các lưu vực sông, ngoài đổ ra biển chất thải còn đổ ra cửa biển lượng bùn cát dẫn đến xói lở bờ sông, sạt lở bờ biển. Đà Nẵng, Quảng Nam, đặc biệt là Hội An đứng trước nguy cơ sạt lở bờ biển nghiêm trọng đòi hỏi chúng ta phải tìm cách tiếp cận tổng hợp, quản lý tổng hợp để làm sao hạn chế mức thấp nhất các thách thức để quản lý bền vững vùng bờ trong đó có các lưu vực sông.

Thứ trưởng Chu Phạm Ngọc Hiển cho rằng, lưu vực sông, vùng bờ biển và biển là những khu vực có mối quan hệ tương tác với nhau. Vùng bờ biển là bộ phận rất quan trọng nhằm chuyển tiếp giữa lưu vực sông và biển bên ngoài. Tuy nhiên các hệ thống này lại thường được quản lý một cách biệt lập. Vì thế cần có những hiểu biết và cách tiếp cận tích hợp để lồng ghép quản lý lưu vực sông với vùng bờ biển dựa trên mối liên kết sinh thái, thủy văn và kinh tế- xã hội. Một trong những cách tiếp cận đó là “Từ đầu nguồn xuống biển”. Đây là cách tiếp cận còn khá mới mẻ bởi hiện nay quản lý tổng hợp vùng bờ và quản lý tổng hợp nguồn tài nguyên nước vẫn được tiến hành riêng lẻ và chưa có các thực hành tốt. Trong khi cách tiếp cận mới này đòi hỏi phải tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành, khuyến khích và thể chế hóa sự tham gia của các bên liên quan và cộng đồng trong phạm vi lưu vực và vùng bờ biển. 

Ông Jake, Brunner, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế cho rằng: hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn là một trong những hệ thống sông lớn của miền Trung và cả nước. Với đặc điểm sông có độ dài ngắn, độ dốc lớn nên những gì xảy ra ở đầu nguồn đều tác động nhanh chóng đến khu vực vùng hạ du, làm thay đổi về môi trường, địa chất và ảnh hưởng rất lớn đến đời sống của người dân. Do đó đặt ra vấn đề cần quản lý tổng hợp, toàn diện và cần bắt đầu từ nguồn.

Tích hợp lồng ghép các giải pháp quản lý lưu vực sông

Theo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi - nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng Cục Biển và hải đảo Việt Nam, Chủ tịch Hội Thiên nhiên và môi trường biển Việt Nam, Trưởng ban điều phối MFF, lưu vực sông, vùng bờ biển và biển là những khu vực có mối quan hệ tương tác nhau. Vùng bờ biển rất quan trọng nằm chuyển tiếp giữa lưu vực sông và biển bên ngoài, nhưng các hệ thống này lại quản lý một cách biệt lập. Hiện nay, an ninh nguồn nước, ô nhiễm môi trường lưu vực sông  Gia - Thu Bồn...  ở mức đáng cảnh báo. Vì thế cần cách tiếp cận tích hợp để lồng ghép quản lý lưu vực sông với vùng bờ biển dựa trên mối liên kết sinh thái, thủy văn và kinh tế - xã hội đòi hỏi phải có cơ chế phối hợp liên ngành, liên vùng.

Hạ lưu sông Thu Bồn, tỉnh Quảng Nam

Vấn đề quản lý tổng hợp không gian để tích hợp các chiến lược và kế hoạch phát triển từ đất ra biển đã được đề cập và ứng dụng từ nước ngoài khoảng 10 năm qua, đặc biệt ở Thụy Điển, Hoa Kỳ, tuy nhiên cách tiếp cận này còn khá mới mẻ mở Việt Nam và để áp dụng thành công trong thời gian đến cần có sự nhận thức ở cấp cao, đó là những người hoạch định chính sách và ra quyết định cho các phương án phát triển vùng bờ.

Ngoài ra, cần nhanh chóng thay đổi nhận thức ở cấp cao; thời gian đến phải ban hành chính sách và ra quyết định cho các phương án phát triển lưu vực sông và vùng bờ biển.

Ông Huỳnh Khánh Toàn, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam cho rằng: Hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ biển tỉnh Quảng Nam, thành phố Đà Nẵng có tầm quan trọng đặc biệt đối với việc phát triển kinh tế - xã hội của cả hai địa phương. Việc xây dựng một chương trình liên vùng nhằm quản lý tổng hợp lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn và vùng bờ biển Quảng Nam - Đà Nẵng là rất cần thiết.

Chương trình liên vùng sẽ góp phần giải quyết các vấn đề phát sinh của các địa phương ảnh hưởng lẫn nhau trong các lĩnh vực giảm thiểu ô nhiễm, quản lý chất thải, thích ứng với biến đổi khí hậu, đảm bảo tính lành lặn của các hệ sinh thái, quản lý việc khai thác và sử dụng tài nguyên bền vững.

Hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn là một trong các hệ thống sông lớn của khu vực miền Trung và cả nước. Những ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học quốc tế và trong nước về các vấn đề mà chủ đề của Đối thoại sẽ được UBND tỉnh Quảng Nam và Đà Nẵng tập hợp để để tiến tới quản lý tổng hợp lưu vực sông Vu Gia –Thu Bồn và vùng bờ biển Đà Nẵng – Quảng Nam một cách hiệu quả.

Bài & ảnh: Lan Anh – Quỳnh Anh