Điệp khúc được mùa rớt giá nông sản: Lỗ hổng trong liên kết "bốn nhà"?

Lâu nay, việc liên kết “4 nhà” gồm (Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông, nhà doanh nghiệp) được các Bộ, ngành quan tâm, chỉ đạo tới tận ruộng đồng của người nông dân. Phân tích trước việc liên kết “4 nhà”, các cơ quan quản lý nhà nước đối với lĩnh vực nông sản đều chỉ ra rằng, đây là là mối liên hệ cần thiết, gắn kết chặt chẽ lợi ích với nhau để phát triển kinh tế nông nghiệp theo hướng thị trường. Từ đó, việc bao tiêu sản phẩm cho bà con nông dân cũng như nâng cao chất lượng nông sản sẽ từng bước hội tụ đầy đủ cả chất và lượng. Làm được như vậy, người nông dân sẽ có lời và doanh nghiệp sẽ có lãi là điều dễ thấy nếu có sự phối hợp nhịp nhàng, gắn chặt. Từ khi có chủ trương liên kết “4 nhà” đã có nhiều mô hình kinh tế phát triển rất hiệu quả và được nhân rộng ở khắp các địa phương trên cả nước. Tỉnh Nghệ An cũng đã áp dụng chủ trương này từ nhiều năm nay, từng bước hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn, mở hướng cho bà con nông dân làm giàu trên chính mảnh đất của mình. Tuy nhiên, thực tế trong thời gian vừa qua, một số mặt hàng nông sản như quả dứa, su su, ớt cay, rau xanh… trên địa bàn tỉnh Nghệ An được mùa nhưng rớt giá, xảy ra tình trạng ế ẩm, không được bao tiêu kịp thời.

Nông sản sau thu hoạch của bà con nông dân

Cuối tháng 2/2015, người dân ở xã Quỳnh Liên, huyện Quỳnh Lưu đã phải “nhắm mắt” chôn vùi hàng trăm tấn quả su su xuống đất làm phân bón vì giá bán quá bèo bọt ở mức 200 đồng/kg. Nhiều hộ dân gặp cảnh “dở khóc, dở cười” khi chứng kiến sản phẩm của mình làm ra, suốt nhiều tháng liền chăm bón, bỏ biết bao công sức, tiền của nhưng đến mùa cho thu hoạch lại phải đổ đi. Chưa bao giờ, người dân xã Quỳnh Liên lại phải gặp nghịch cảnh như vậy đối với quả su su. Rồi vào thời điểm đầu tháng 4 vừa qua, cũng chính tại huyện Quỳnh Lưu, hàng trăm ha dứa đến mùa thu hoạch bị rớt giá quá nửa so với vụ mùa trước. Nếu như cùng kỳ, mỗi kg dứa, bà con bán được 6 đến 7 nghìn đồng thì năm nay chỉ còn 3 nghìn/kg. Không những thế, dứa đến độ chín cho thu hoạch nếu không tiêu thụ kịp thời thì sẽ bỏ đi. Vì vậy, bà con vùng trồng dứa ở các xã như Tân Thắng, Quỳnh Thắng, Quỳnh Châu của huyện Quỳnh Lưu phải “bán đổ, bán tháo” cho tư thương để mong vớt vát lấy chi phí phân tro ban đầu bỏ ra. Nhiều nông dân đã phải cắt bỏ nhiều diện tích dứa đã cho thu hoạch để trồng cây khác trong vụ mùa tiếp theo. Rồi chuyện cây ớt xuất khẩu của bà con ở xã Khánh Sơn, Vân Diên huyện Nam Đàn mấy năm về trước cũng phải bán rẻ sản phẩm của mình vì doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm như cam kết ban đầu không đoái hoài gì….là những nghịch cảnh về đầu ra sản phẩm của bà con nông dân hiện nay đang mắc phải. Đây cũng là câu chuyện hiện còn rất “nóng” đối với quả dưa hấu ở Quảng Nam, Quảng Ngãi và củ hành tây ở tỉnh Lâm Đồng được đưa ra bàn thảo rất nhiều trong thời gian qua.

Nông sản sau thu hoạch của bà con nông dân

Về chuyện quả dứa trong vụ mùa năm nay rớt giá, theo lý giải của ông Nguyễn Xuân Dinh - Trưởng phòng Nông nghiệp & PTNT huyện Quỳnh Lưu: Trước đây, Nhà nước đã quy hoạch vùng cho nông dân trồng dứa, cùng với đó, các doanh nghiệp ký kết thu mua dứa cho người dân nhưng nay nhà máy không hoạt động nên nông dân vẫn khổ vì được mùa nhưng rớt giá. Như vậy, việc liên kết giữa “4 nhà” đã thể hiện sự không đồng đều, lệch nhịp ở đây là điều dễ thấy. Và bài học không chỉ ở quả dứa mà nhiều mặt hàng nông sản trên địa bàn tỉnh Nghệ An trong thời gian qua đã thể hiện các khâu liên kết rất yếu, chưa nói là thiếu đồng bộ. Vì sao người nông dân lại gặp phải nghịch cảnh như vậy? Theo đánh giá của các cơ quan chức năng liên quan thì thực trạng “nông sản được mùa, rớt giá” có cả nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan.

Trước hết, đó là việc định hướng quy hoạch trong trồng trọt còn trong tình trạng bị thả nổi. Nghĩa là người dân còn theo lối canh tác tự phát, chưa thực sự triển khai theo mô hình khoa học kỹ thuật cao trong nông nghiệp. Thực tế, bà con nông dân hiện nay còn nặng về tâm lý “phong trào” đại trà chứ chưa biết cách đi tắt, đón đầu để hoạch định cho mình nên trồng cây gì và số lượng bao nhiêu là đủ. Họ chỉ biết được trước mắt rằng, cây, quả nào bán được, bán chạy trong vụ mùa này thì sẽ triển khai trồng đồng loạt, có khi là “độc canh” tiếp vào vụ mùa tới một cách ồ ạt. Vì vậy, đầu ra sản phẩm bị tắc do cung vượt quá cầu, rớt giá là điều khó tránh khỏi. Một điều dễ thấy nữa là việc bao tiêu sản phẩm hiện nay đang còn bỏ ngỏ, không tính toán trước được thị trường đầu ra. Đây là việc “lỗi nhịp” trong khâu liên kết giữa “4 nhà” với nhau, có phần thiếu chuyên nghiệp giữa doanh nghiệp và nông dân. Thực trạng thiếu ăn khớp trong “dàn nhạc” liên kết giữa “4 nhà” hiện nay cũng được đưa ra bàn thảo tại nhiều hội nghị cấp trung ương. Thế nhưng, để giải quyết tận gốc vấn đề này, các chuyên gia khoa học, nhà nghiên cứu đều nhận định, trên lý thuyết thì đưa ra rất tốt, logic, nhưng khi triển khai trên thực tế thì còn khập khiễng, chưa đúng với yêu cầu đưa ra. Chưa kể, việc thực hiện chính sách, cơ chế cho nông nghiệp còn thiếu đồng bộ, chưa được giám sát chặt chẽ.

Một vấn đề đặt ra hiện nay là các cơ quan chuyên trách về nông nghiệp cần phải vào cuộc quyết liệt và thể hiện trách nhiệm hơn nữa. Cần phải có định hướng trước cho bà con trước mỗi vụ mùa triển khai canh tác, tránh để quy luật cung vượt quá cầu dẫn đến tình trạng như vừa qua là điều cần làm trước mắt. Việc hoạch định chính sách quản lý cơ chế thị trường, kiểm soát giá cho mặt hàng nông sản cũng phải được thắt chặt, tránh việc thả nổi để người nông dân phải “tự bơi” như hiện nay. Và, nên chăng, sự thiếu ăn khớp giữa liên kết “4 nhà” như thời gian vừa qua cần nhìn nhận lại một cách nghiêm túc và sớm tìm ra cách tháo gỡ.

Bài & ảnh: Đình Tiệp