Chủ động tái tạo nguồn lợi thủy sản

(TN&MT) - Ở các tỉnh vùng Đông Nam bộ, nguồn lợi thủy sản tự nhiên trên các sông, hồ, kênh, rạch nội đồng rất phong phú và đa dạng. Song những năm gần đây, nguồn lợi thủy sản tự nhiên giảm mạnh qua từng năm một cách đáng báo động.

Khai thác kiểu “tận diệt” 

Như thường lệ, vào khoảng 19 giờ tối, ông Nguyễn Đình Nên, một người dân chuyên sống bằng nghề đánh bắt cá ở xã Đức Hạnh, huyện Bù Gia Mập (tỉnh Bình Phước) lại chuẩn bị dụng cụ hành nghề cho một ngày làm việc mới. Bộ dụng cụ gồm một bình ắc quy và hai cái vợt tự chế, được ông nâng niu như chính đứa con của mình. Bởi nhờ chúng mà vợ con ông có những bữa cơm nóng hổi. Khu vực ông thường đánh bắt cá mỗi ngày là hồ thủy điện Cần Đơn, thủy điện Thác Mơ. Mỗi ngày, trung bình ông kiếm được từ 5kg – 10kg cá các loại, bán được từ 150.000 đồng – 200.000 đồng. Hầu hết cá khi vớt lên đều đã chết, vì phương thức đánh bắt của ông là sử dụng bình ắc quy điện công suất lớn để chích cá, và sau đó dùng vợt để vớt lên.

Theo ông Nên, hầu hết các hộ dân sống bằng nghề đánh bắt cá trên khu vực hồ thủy điện Cần Đơn, thủy điện Thác Mơ đều sử dụng bình ắc quy điện công suất lớn để chích cá, thậm chí đánh thuốc nổ... “Ở những khu vực này dòng nước rất sâu, lại chảy xiết nên có muốn giăng lưới, đặt lờ cũng không được. Do đó, chúng tôi đành phải lén đánh bắt theo kiểu này và vớt được con nào hay con ấy. Cũng biết là gây thiệt hại nguồn thủy sinh nhưng không làm thì không có gì để sống”, ông Nguyễn Đình Nên giải thích.

Còn ông Đinh Văn Thân, ở xã Đức Hạnh, huyện Bù Gia Mập chia sẻ, để đầu tư một một bộ xung điện, các “ngư phủ” chỉ bỏ ra khoảng 1,7 triệu đồng là có thể mua một bình ắc quy 12V và một bộ kích điện (người dân thường gọi là con sò) tại bất cứ tiệm sửa chữa điện nào, cộng với một bình nhựa và hai cần vợt tự chế. Cách sử dụng công cụ này khá đơn giản, chỉ cần đưa hai cây sào xuống nước, bật công tắc điện là dòng điện từ nguồn qua cần kích phóng trong nước, cá tôm gặp phải sẽ nhao lên, người đánh bắt chỉ việc dùng vợt hoặc dùng tay để vớt cá. Với cách này, một đêm một người có thể đánh được vài cân thậm chí cả chục cân tôm, cá. “Thực ra, số tiền đầu tư vào dụng cụ không phải là quá lớn, nhưng với những người có cuộc sống “ăn bữa tối, lo bữa sáng” như chúng tôi, nhiều khi cũng phải vay mượn để mua. Vì vậy, những người đánh bắt cá phải cật lực đánh bắt để nhanh chóng thu vốn và sinh lãi, bất chấp các qui định của Nhà nước về bảo vệ nguồn lợi thủy sản”, ông Thân cho biết.

Ở tỉnh Đồng Nai cũng không ngoại lệ, trong đó hồ Trị An ở huyện Vĩnh Cửu là một điển hình. Với diện tích trên 32.000ha, hồ Trị An là hồ nước nhân tạo lớn nhất Việt Nam. Ngoài nhiệm vụ chính là phát điện, phân lũ, điều tiết nước phục vụ cho nông nghiệp và cung cấp nước sinh hoạt cho vùng hạ du, phát triển du lịch, hồ còn tạo ra nguồn tài nguyên thủy sản to lớn để ngành thủy sản Đồng Nai phát triển. Nguồn lợi thủy sản hồ Trị An rất đa dạng và phong phú, với các loài cá có giá trị kinh tế và khoa học, với trên 100 loài cá, 12 loài tôm nước ngọt. Điển hình như: cá Mơn, cá Sóc, cá Ngựa xám, cá Duồng xanh, cá Măng rỗ, cá Chiên…. Tuy nhiên, với cách đánh bắt cá theo kiểu “tận diệt” như: dùng mắt lưới với kích cỡ nhỏ, sử dụng chất nổ, chất độc, xung điện..., trong những năm qua, sản lượng thủy sản trong hồ đã giảm đi đáng kể.

Tái tạo nguồn thủy sản

Để góp phần ngăn chặn việc đánh bắt thủy sản mang tính hủy diệt, UBND tỉnh Bình Phước đã phê duyệt chương trình bảo vệ và phát triển nguồn lợi thủy sản  trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2014 - 2020. Theo đó, tỉnh hỗ trợ kinh phí cho Trung tâm Thủy sản tỉnh Bình Phước thả con giống, tạo điều kiện cho thảm thực vật, rong rêu phát triển để làm nguồn thức ăn cho tôm cá. Các khu bảo vệ thủy sản là vùng cấm khai thác, tôm cá được bảo vệ để sinh sản. Sau đó nguồn lợi được phát tán bổ sung ra các vùng đầm phá xung quanh, nơi ngư dân được phép khai thác. Chương trình được triển khai dựa vào cộng đồng, nghĩa là người dân tự thành lập và quản lý. Khi được giao quản lý diện tích mặt nước, người dân sẽ có ý thức hơn trong việc bảo vệ nguồn lợi thủy sản. Theo số liệu thống kê của Trung tâm Thủy sản tỉnh Bình Phước, từ năm 2014 đến nay đã có hơn 100.000 con giống được thả xuống các khu vực lòng hồ có diện tích mặt nước lớn. Toàn tỉnh đã có 5 khu bảo vệ thủy sản với tổng diện tích bảo vệ nghiêm ngặt gần 4.500ha. Chính nhờ những nỗ lực đó nên nhận thức của ngư dân từng bước được nâng cao, góp phần phát huy vai trò chủ thể trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản.

Cũng với mục đích ngăn chặn và bảo tồn nguồn thủy sinh trong lòng hồ Trị An, UBND tỉnh Đồng Nai đã chỉ đạo Khu bảo tồn thiên nhiên – văn hóa Đồng Nai và các ban, ngành liên tăng cường giáo dục ngư dân chấp hành các quy định về khai thác thủy sản, không sử dụng ngư cụ bị cấm, chất nổ, xung điện, chất độc để khai thác thủy sản. Do đó, tình trạng đánh bắt theo kiểu hủy diệt đã giảm đi đáng kể. Ngoài ra, kể từ năm 2010, UBND tỉnh Đồng Nai đã cho phép Khu bảo tồn thiên nhiên – văn hóa Đồng Nai trích một phần kinh phí từ nguồn thu quản lý hồ Trị An để thả bổ sung vào hồ khoảng 2 triệu con cá giống các loại/năm (trong đó gồm các loài chủ yếu như cá Chép, cá Trôi, cá Trắm, cá Mè…) nhằm tái tạo, ổn định nguồn lợi thủy sản. Đây là việc làm thường xuyên và thiết thực, mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng, vừa góp phần tái tạo, phục hồi các loài thuỷ sản, cải tạo môi trường, cân bằng hệ sinh thái, vừa tạo ý thức bảo vệ nguồn lợi thủy sản trong nhân dân.

Ông Trần Văn Mùi, Giám đốc Khu bảo tồn thiên nhiên – văn hóa Đồng Nai cho biết: Thời gian tới, Sở NN-PTNT tỉnh Đồng Nai sẽ phối hợp với khu thực hiện chương trình tái tạo nguồn lợi thủy sản, tạo ra sinh kế bền vững cho người nuôi cá; thành lập thêm các dự án dựa vào cộng đồng. Nghĩa là người dân tự thành lập và quản lý diện tích mặt nước được khai thác. Cùng với đó là các biện pháp phục hồi sinh thái, nguồn lợi thủy sản, tăng cường kiểm tra, xử lý các vi phạm trong khai thác thủy sản. Đặc biệt là tình trạng đánh bắt thủy sản bằng các phương tiện hủy diệt, tận diệt.

                                                                   Bài & ảnh:Thục Vy